Phát triển bền vững của Việt Nam và vai trò của ổn định chính trị đối với phát triển bền vững
Tóm tắt: Ổn định chính trị có vai trò quan trọng đối với phát triển bền vững ở Việt Nam. Bài viết phân tích nội dung bài học kinh nghiệm về phát triển bền vững đã được Đảng Cộng sản Việt Nam đúc kết khi tổng kết thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam những năm gần đây. Bài viết cũng luận giải lý do tại sao ở Việt Nam yếu tố ổn định chính trị lại được xem là tiền đề và điều kiện của phát triển bền vững.
Từ khóa: Việt Nam; phát triển bền vững; ổn định chính trị.
.Ở Việt Nam, phát triển bền vững (PTBV) đã trở thành mục tiêu chiến lược và được đề ra từ những năm 80 của thế kỷ XX. Cùng với thời gian, khái niệm PTBV đã có sự thay đổi về nội hàm và ngày càng được bổ sung thêm những nội dung mới.
Xét về ngụồn gốc, thuật ngữ PTBV ra đời từ những năm 70 của thế kỷ XX và bắt đầu thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu về môi trường và phát triển quốc tế nhờ sự ra đời của công trình Chiến lược bảo tồn thế giới (IUCN, 1980). Sau đó, quan điểm về PTBV được trình bày trong một loạt công trình như Tương lai của chúng ta (WECD, 1987), Chăm lo cho trái đất (IUCN/UNEP/WWF, 1991),… Khi nói về sự PTBV, người ta thường sử dụng hai định nghĩa đã nêu ra trong các cuốn sách nói trên. Trong cuốn Tương lai của chúng ta, PTBV được hiểu là sự phát triển đáp ứng những nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ trong tương lai; còn trong cuốn Chăm lo cho trái đất, PTBV được xác định là việc nâng cao chất lượng đời sống con người khi đang tồn tại trong khuôn khổ bảo đảm các hệ sinh thái. Nhìn chung, cả hai định nghĩa đều quy PTBV về việc sử dụng một cách hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường sao cho thế hệ hôm nay vẫn phát triển được mà không làm ảnh hưởng đến tương lai của các thế hệ sau.
Như vậy, nếu xét theo nguồn gốc của thuật ngữ, PTBV là một sự phát triển bảo đảm tăng trưởng kinh tế trên cơ sở sử dụng một cách hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ được môi trường tự nhiên nhằm vừa có thể thỏa mãn được nhu cầu của thế hệ hôm nay, vừa không làm ảnh hưởng đến điều kiện thỏa mãn nhu cầu và môi trường sống của các thế hệ mai sau. Thực chất của sự PTBV là giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường tự nhiên, bảo đảm sự công bằng giữa các thế hệ trong việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường. Như vậy,trong nội dung của khái niệm PTBV bao hàm nội dung hài hòa, hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường, hài hòa giữa các thế hệ trong việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên và môi trường sống.
Tuy nhiên, ở Việt Nam, ngoài nội dung trên đây, khái niệm PTBV còn được bổ sung thêm nhiều nội dung mới. Việt Nam đang chủ trương xây dựng chiến lược PTBV phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của đất nước. Chiến lược PTBV đã được Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định trong Văn kiện Đại hội IX và tiếp tục được phát triển thêm trong Văn kiện Đại hội X.
Khi nói về quan điểm phát triển, Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ mục tiêu của sự phát triển là “phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững, tăng trưởng kinh tế đi đôi với tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường”; “... tăng trưởng kinh tế đi liền với phát triển văn hóa, từng bước cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ và cải thiện mội trường; kết hợp phát triển kinh tế - xã hội với tăng cường quốc phòng - an ninh” (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2001).
Chúng ta có thể nhận thấy rằng, trong Văn kiện Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam, nội dung của khái niệm PTBV, ngoài tăng trưởng kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường, còn có thêm nội dung mới, đó là kết hợp giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, từng bước cải thiện đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân, với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội; kết hợp phát triển kinh tế - xã hội với tăng cường quốc phòng - an ninh. Như vậy, nếu khái niệm PTBV, theo quan niệm gốc, “kinh điển”, chủ yếu nói đến mối quan hệ giữa con người và tự nhiên, mối quan hệ giữa người với người trong quan hệ với tự nhiên, thì trong quan niệm của Đảng Cộng sản Việt Nam về PTBV tại Đại hội IX, ngoài quan hệ giữa con người với tự nhiên còn đề cập đến nhiều mối quan hệ xã hội khác như quan hệ giữa lĩnh vực kinh tế với lĩnh vực xã hội, văn hóa và an ninh - quốc phòng.
Đến Đại hội X, khi tổng kết thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội những năm gần đây, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nêu lên 5 bài học kinh nghiệm quý báu, trong đó bài học đầu tiên là Bài học về phát triển nhanh và bền vững. Nội dung bài học đó được thể hiện ở những điểm chủ yếu sau:
Thứ nhất, phát triển nhanh phải đi đôi với tính bền vững. Điều đó phải được kết hợp ở cả tầm vĩ mô lẫn vi mô, ở cả tầm ngắn hạn lẫn dài hạn.
Thứ hai, tăng trưởng về số lượng phải đi liền với nâng cao chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Thứ ba, trong khi khai thác các yếu tố phát triển theo chiều rộng, phải đặc biệt coi trọng các yếu tố phát triển theo chiều sâu, phát triển kinh tế tri thức.
Thứ tư, phải gắn tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, phát triển toàn diện con người, thực hiện dân chủ, tiến bộ và công bằng xã hội, tạo nhiều việc làm, cải thiện đời sống, khuyến khích làm giàu hợp pháp đi đôi với xóa đói giảm nghèo.
Thứ năm, phải coi trọng bảo vệ và cải thiện môi trường ngay trong từng bước phát triển.
Thứ sáu, phát triển kinh tế phải đi đôi với việc bảo đảm ổn định chính trị - xã hội, coi đây là tiền đề, điều kiện để phát triển nhanh và bền vững (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2006).
Có thể nói, đây là những nội dung cơ bản trong chiến lược PTBV của Việt Nam. Chiến lược đó đã thể hiện khá rõ sự kết hợp giữa quan điểm truyền thống, kinh điển và quan điểm mới, riêng của Việt Nam.
Trong chiến lược phát triển nhanh và bền vững của Việt Nam, chúng ta có thể nhận thấy rằng:
- Yếu tố ổn định chính trị - xã hội được xem là tiền đề, điều kiện để phát triển nhanh và bền vững.
- Chiến lược phát triển nhanh, bền vững tập trung nâng cao chất lượng phát triển, kết hợp giữa phát triển kinh tế với việc phát triển toàn diện con người, thực hiện dân chủ, tiến bộ và công bằng xã hội, tạo nhiều việc làm, cải thiện đời sống, khuyến khích làm giàu hợp pháp đi đôi với xóa đói giảm nghèo, với việc coi trọng bảo vệ và cải thiện môi trường ngay trong từng bước phát triển.
- Chiến lược PTBV của Việt Nam đã đề cập một cách khá toàn diện các khía cạnh khác nhau của sự phát triển, trong đó nổi lên việc giải quyết hài hòa các mối quan hệ, như hài hòa giữa phát triển nhanh và bền vững, giữa tăng trưởng về số lượng và nâng cao chất lượng, giữa phát triển theo chiều rộng và phát triển theo chiều sâu; hài hòa giữa phát triển kinh tế với giải quyết các vấn đề xã hội, giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ và cải thiện môi trường, v.v... Hài hòa là một trong những nội dung quan trọng của chiến lược PTBV.
- Vấn đề trọng tâm, mục tiêu cơ bản của chiến lược PTBV chính là vấn đề dân sinh.
Chiến lược phát triển nhanh và bền vững đã chú trọng đến chất lượng của sự tăng trưởng kinh tế, những mục tiêu của sự tăng trưởng hướng tới sự phát triển toàn diện của con người, thực hiện dân chủ, tiến bộ và công bằng xã hội,… Rõ ràng, mục tiêu của sự tăng trưởng như vậy là nhằm giải quyết ngày càng tốt hơn vấn đề dân sinh, bảo đảm cho mọi người dân có cuộc sống ấm no và hạnh phúc. Trên thực tế, chiến lược phát triển nhanh, bền vững là phương thức hữu hiệu bảo đảm cho sự phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, với mục tiêu là “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh”.
Vấn đề đặt ra là, tại sao ở Việt Nam yếu tố ổn định chính trị lại được xem là tiền đề và điều kiện của PTBV?
Theo chúng tôi, sở dĩ có thể nói ổn định chính trị là tiền đề cho sự PTBV là vì mấy lý do chủ yếu sau đây:
Một là, trước hết cần nói rằng, khái niệm chính trị ở đây được sử dụng theo nghĩa rộng. Nó bao gồm cả hệ tư tưởng chính trị, các thiết chế chính trị cũng như những mối quan hệ giữa các giai cấp, các dân tộc và các tập đoàn xã hội. Với ý nghĩa đó, chính trị không chỉ bao hàm một bộ phận của kiến trúc thượng tầng mà còn có cả một bộ phận nằm ngoài kiến trúc thượng tầng đó.
Theo quan điểm của triết học Mác, chính trị là sự biểu hiện tập trung của kinh tế. Kinh tế là cái quyết định chính trị. Khi cơ sở kinh tế thay đổi thì bản thân chính trị cũng sẽ thay đổi ít nhiều nhanh chóng. Tuy nhiên, khi khẳng định vai trò quyết định của kinh tế đối với chính trị, C. Mác và Ph. Ăngghen nói đến vai trò xét đến cùng của kinh tế và không quên khẳng định tính độc lập sự tác động trở lại, tính tích cực của chính trị đối với kinh tế. Chính sự thay đổi ít nhiều nhanh chóng của chính trị khi kinh tế thay đổi đã nói lên điều đó.
Mặt khác, chính trị là một lĩnh vực nhạy cảm, bởi vì nó phản ánh mối quan hệ giữa các giai cấp. Sự thay đổi về mặt chính trị thường dẫn đến sự đảo lộn về xã hội. Chính vì vậy, V.I. Lênin khẳng định rằng, mặc dù chính trị là sự biểu hiện tập trung của kinh tế, song chính trị không thể không chiếm vị trí ưu tiên so với kinh tế. Do đó, sự ổn định chính trị là vấn đề cần được ưu tiên, cần được xem là tiền đề trong chiến lược PTBV.
Hai là, như trên đã trình bày, chính trị là sự biểu hiện tập trung của kinh tế. Về thực chất, chính trị phản ánh quan hệ lợi ích giữa các giai cấp, các nhóm xã hội cũng như các quốc gia, dân tộc đối với vấn đề quyền lực chính trị nói chung, quyền lực nhà nước nói riêng. Các giai cấp cầm quyền sử dụng quyền lực chính trị của mình tác động đến lĩnh vực kinh tế và các lĩnh vực khác của đời sống xã hội.
Sự tác động của chính trị đối với kinh tế và các lĩnh vực khác của đời sống xã hội thông qua đường lối, chủ trương của Đảng cầm quyền và chính sách, pháp luật của Nhà nước. Các đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước không những vạch ra chiến lược cho sự phát triển kinh tế - xã hội mà còn tạo ra khuôn khổ pháp lý cho các lĩnh vực đó hoạt động. Do đó, sự phát triển của kinh tế và các lĩnh vực khác của đời sống xã hội như thế nào trong tương lai lại do vai trò định hướng của chính trị.
Ba là, chính trị không chỉ đóng vai trò định hướng mà còn đóng vai trò điều chỉnh và hỗ trợ tích cực cho sự PTBV. Bất kỳ một đường lối, một chiến lược phát triển khi áp dụng trong thực tiễn đều có thể diễn ra không giống như dự tính trước, đều có thể xảy ra những tình huống bất thường. Để điều chỉnh những điều xảy ra không đúng trong thực tiễn cần đến vai trò của chính trị mà trước hết là vai trò của Nhà nước. Vấn đề vai trò của Nhà nước đối với chiến lược phát triển của một đất nước là vấn đề mang tính kinh điển. Bất kỳ một xã hội nào, dù phát triển theo mô hình kế hoạch hóa tập trung, mô hình của chủ nghĩa tự do hoặc chủ nghĩa tự do mới hay mô hình kinh tế thị trường tự do xã hội đều cần đến vai trò của Nhà nước. Vấn đề chỉ là chỗ Nhà nước can thiệp đến mức độ nào, cách thức và phạm vi can thiệp ra sao. Thực tiễn của những năm khủng khoảng kinh tế vừa qua đã chứng minh điều đó. Không một Nhà nước nào bỏ mặc xã hội cho thị trường tự điều tiết trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế hiện nay. Điều đó chứng tỏ chính trị đóng vai trò hỗ trợ cho sự phát triển kinh tế - xã hội.
Bốn là, thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội ở các nước trên thế giới khẳng định rằng, không một nước nào trên thế giới có thể giữ được nhịp độ tăng trưởng kinh tế, chưa nói đến PTBV trong điều kiện bất ổn chính trị. Khi một đất nước rơi vào tình trạng bất ổn định về chính trị thì mọi sức lực đều tập trung vào việc ổn định chính trị và sự phát triển kinh tế cũng như phát triển xã hội buộc phải đặt xuống hàng thứ yếu so với việc giải quyết các vấn đề chính trị, như V. I. Lênin đã khẳng định. Thực tiễn chính trị gần đây ở Thái Lan và một số nước trên thế giới đã chứng minh điều đó.
Tài liệu tham khảo
- Đảng Cộng sản Việt Nam (2001). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX. Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 89, 162.
- Đảng Cộng sản Việt Nam (2006). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X. Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 178 - 179.
- IUCN (1980). World conservation strategy: Living resource conservation for sustainable development. IUCN, Gland, Switzeland.
- IUCN/UNEP/WWF (1991). Caring for the earth: A strategy for sustainable living. IUCN, Gland, Switzeland.
- WECD (1987). Our common future. Oxford University Press, New York.
Nguồn ảnh: http://hdll.vn/vi/nghien-cuu---trao-doi/phat-trien-nhanh-va-ben-vung-theo--dinh-huong-xa-hoi-chu-nghia-o-viet-nam.html